+0
Koning David
Waarde GSV'ers, oud-leden en bezoekers,
een paar weken geleden schreef prof. dr. Van de Beek die helaas niet op een OV-lezing wil komen een artikel over de aantrekkelijkheid van de kerk. Er zijn daar veel reacites op gekomen hoewel het al snel verviel tot een vormendiscussie en de evangelicalen en de traditionelen elkaar weer vanuit hun loopgraven bestookten. Het ND zou het ND niet zijn wanneer ze hier geen dossier van hadden aangemaakt. U kunt dat hier vinden: http://www.nd.nl/htm/dossier/aantrekk/nieuws.htm
In het artikel van vandaag, dat ik hier onder heb geplaatst, zegt Van de Beek dan ook dat het hem eigenlijk helemaal niet om de vormen gaat.
Waar zou het in de kerk dan wel om moeten gaan? Moeten we de kerk aantrekkelijker maken voor deze cultuur? Dragen nieuwe vormen ook bij aan een aantrekkelijkere kerk of wachten we eigenlijk ergens anders op? Graag commentaar want ik ben in voor een inhoudelijke discussie! Het is namelijk al een hele tijd geleden dat die mijns inziens voor het laatst gevoerd is.
Aantrekkelijke kerk, cultuur en evangelicalen door dr. A. van der Beek Het artikel 'Een aantrekkelijke kerk - maar voor wie?' van dr. A. van de Beek in het Nederlands Dagblad van 28 augustus heeft nogal wat reacties opgeroepen. Dr. Van de Beek vindt het goed dat die reacties gekomen zijn, want het artikel was bedoeld om gelezen en ter harte genomen te worden. In zijn reactie gaat hij niet afzonderlijk in op alles wat in de discussie ter sprake is gekomen, maar richt hij zich op drie facetten die als een rode draad door de reacties lopen: de bedoeling van zijn betoog, de relatie naar de cultuur en de evangelicalen. De kern van mijn betoog is niet gericht op de vormen. Het gaat mij niet om een pleidooi voor een ouderwetse kerkdienst of liederen uit de achttiende eeuw. Het gaat mij er juist om die discussie te overstijgen. Men is in de kerk veel te veel bezig zich te bezinnen op de vormen, op communicatie. Mijn zorg is veeleer dat de geloofsinhoud op de achtergrond raakt. Het ontbreekt veel mensen in de kerk aan gedegen Schriftkennis en nog meer aan een geloofsleer die leeskader is voor de Schrift. Dat wil niet zeggen dat de geloofsleer over de Schrift wordt heen gelegd, maar zonder zo'n leeskader kan de Schrift ook niet meer verrassend zijn: dat er staat wat we nog nooit hadden gedacht. Het gaat mij om verdieping. Daarbij moeten ook de contrasten, aanvechtingen en oordelen van de Schrift ter sprake komen. Ik preek ook liever over 'Komt allen tot mij die vermoeid en belast zijn' dan over 'Ik heb u nooit gekend' nadat de deur is gesloten. Maar het is niet de vraag wat ik fijn vind, maar wat de boodschap is die van Godswege tot ons komt. De Bijbel is vol troost en loflied, maar nooit zonder aanvechting en oordeel. Het gaat mij dus voor alles om diepgang, en die ontstaat en bestaat uit het gehoorzaam luisteren naar de hele Schrift. Die houding is de aantrekkelijke houding van de kerk voor de Here. Vormen Hoe dat vervolgens verwoord wordt en met welk muziekgenre daarop gereageerd wordt, is mijn zorg niet. Het gaat mij niet om het genre, maar om wat daarin gezegd, gezongen en beleden wordt. Hebben de gospelsongs dezelfde diepte als de psalmen? Spreken zij oordeel en genade, aanvechting en troost uit? Wat mij in de discussie opvalt, is dat die voor velen gaat over de vormen. Dat laat zich verstaan. Velen in de kerk zijn bezig met de vormen. Daartegen richtte mijn artikel zich inderdaad. Maar niet tegen de concrete vormen als zodanig, maar tegen die concentratie op vormen. Het gaat om een boodschap die verkondigd wordt. Het gaat om wat wij gehoord hebben en willen doorvertellen. Het gaat om wat God ons geschonken heeft. Het gaat om het contrast tussen wat we gehoord hebben van ons voorgeslacht en de concrete wereld waarin we leven. Wie daardoor werkelijk geraakt is, verdiept zich niet in de vraag hoe het overkomt, maar spreekt waarvan het hart vol is. Cultuur Verschillende reacties stellen dat ik te negatief ben over de cultuur. Nu kunnen we een uitvoerige analyse gaan maken wat 'cultuur' betekent, maar daar schieten we niet veel mee op. Het gaat om de concrete cultuur waarin we leven. Cultuur in het algemeen bestaat niet. Het gaat nu om expressies van de dominante cultuur in Nederland. Die vraagt van kerkmensen zich op een bepaalde manier te gedragen en te uiten. Die vraagt het niet alleen van buiten af, maar die vraagt het vooral door alles wat in christenen zelf geïnternaliseerd is. We hebben zelf een houding van politiek correct christelijk spreken ontwikkeld. Het is de habitus van een vriendelijk christendom. Deze culturele habitus bepaalt de manier van preken, catechiseren, pastoraat, evangelisatie. Het is de vraag of zo de volheid van het Woord van God nog ter sprake kan komen. Er zijn aspecten die overeenkomen met wat er leeft in de cultuur. Eeuwen christendom hebben de Nederlandse samenleving niet onberoerd gelaten. Die invloed is trouwens snel aan het tanen. Maar ze bestaat. Dat is ook niet ter discussie. De vraag is alleen of we daarbij moeten aanknopen, of zonder aarzelen tegen de stroom op de hele Schrift moeten laten uitspreken en ons als kerk daarop allereerst richten. De verwerkte aspecten komen vanzelf wel aan de orde. Maar wat we niet hebben opgenomen: de Geest die ontmaskert over zonde, gerechtigheid en oordeel, kost meer moeite om onder de aandacht te krijgen. Crisis Toch mogen we die kritische aspecten niet laten liggen. Op het moment dat je die over het voetlicht probeert te brengen, springen meteen een heleboel mensen op de ketting. Het is voor mij een signaal dat er iets grondig mis is. De kerk is in crisis, juist omdat ze geen crisis meer veroorzaakt in de bestaande cultuur. Daarom gaat het er mij allerminst om dat we ons zouden moeten terugtrekken uit de cultuur. We moeten en kunnen met open ogen en open oren de wereld in gaan. Juist een grote gevoeligheid voor de cultuur en de patronen van de samenleving geven het geloof diepgang. De psalmen hadden hun vorm niet gekregen zonder kennis van het onrecht en het streven naar macht. De woorden van Jezus zouden hun scherpte missen, als ze niet gericht waren tegen wat in zijn dagen aan de hand was, op sociaal en op politiek terrein. Wat ik ervaar van wat er gaande is in globalisering, uitbuiting, belangenstrijd wereldwijd en in de kleinste gemeenschappen, is maar een fractie van wat er werkelijk gebeurt. Maar het is genoeg om mij uiterst kritisch te maken in het besef van Gods geboden en roeping. Juist omdat ik geen wereldvreemde ben, ben ik zo kritisch. Dat belet me helemaal niet om te genieten van al het goede dat God ons geeft. Dat goede maakt eerder het oordeel nog zwaarder: hoe kunnen we daar zó mee omgaan? En hoe groot is Gods genade die ons ons dagelijks brood blijft schenken. Evangelicalen De ene evangelicaal is de andere niet. Dat is duidelijk en daarin had ik helderder moeten zijn. Het ging uiteraard om de these van McGrath dat het protestantisme zal verdwijnen, waarop ik reageerde. Maar er zijn evangelicalen van allerlei soort. Mijn aandacht in het artikel was vooral gericht tegen tendensen in de protestantse kerken om met behulp van elementen uit de evangelische beweging hun diensten en werken aantrekkelijker te maken. Dat lijkt me de verkeerde weg. Er is veelmeer verdieping nodig dan verandering van vorm. Wat de evangelische gemeenten zelf betreft, is het duidelijk dat zij meer wervingskracht hebben dan traditionele gemeenten. Voor een groot deel mag deze ledenwinst ten koste gaan van bestaande kerken, er is ook een echte groei. Sommige van deze evangelische gemeenten zijn vluchtig, zowel in hun komen en gaan als in hun theologie. Het hangt erg af van de leiders. Aan de andere kant zijn er evangelische gemeenten die juist zoeken naar verdieping en gaan graven naar bronnen. Dan verschilt evangelisch niet veel meer van gereformeerd of zelfs oecumenisch. Er zijn evangelische gemeenten en evangelische voorgangers die gereformeerder zijn dan heel veel gereformeerde predikanten van allerlei denominaties. Trouw Als we dit allemaal in ogenschouw nemen wordt het een kwestie van woorden en definities. We kunnen daarover een heel betoog gaan opzetten, maar het is de vraag of dat het eerste belang is. Waar het mij om gaat is, dat de kerk en haar voorgangers het Woord in zijn volle breedte en diepte onderzoeken en verkondigen, zodat Christus verheerlijkt wordt. Hoe het kerkgenootschap genoemd wordt, is niet van belang. Ik vind zelfs de opdeling in denominaties zelf een ramp. Ik heb geen enkele behoefte aan enige competitie tussen evangelischen en gereformeerden. Ik roep alleen op trouw te zijn aan de Schrift, verworteld in de gemeenschap van de kerk van alle eeuwen. Deze gemeenschap en gehoorzaamheid zal ook de enige wijze van werving zijn. Als het om de kerk als sociologisch fenomeen gaat of om gezelligheid of betrokkenheid van mensen, dan kunnen we beter ophouden. Dan zijn er betere instituties. En de meeste mensen weten dat. Het gaat om de eer van God, in toorn en genade, in macht en mededogen. Als de kerk wat anders wil, worden mensen bekocht. En het zijn dan niet de minsten die zich van de kerk afwenden. Wat moet je met een kerk die haar eerste roeping ontrouw is? We bestaan alleen nog bij de gratie Gods: die trouw blijft, ook als we ontrouw zijn. Het artikel van dr. Van de Beek was een bekorte versie van de bijdrage in het gelijktijdig verschenen nummer van 'Wapenveld'.
Allereerst, am. Klei, wil ik u becomplimenteren voor de moedige poging een goede discussie te starten over dit onderwerp. Moedig, omdat dit niet een onderwerp is dat binnen no-time ff bediscussieert kan worden. Moedig ook, omdat u begint met een insteek, die nogal veelzeggend is. Wat mij opvalt aan het artikel van dr. van de Beek, is dat hij een nogal nauwe insteek neemt als het gaat om het begrip cultuur. Grappig is dat hij beweert geen definitie hiervan te willen geven, maar dit uiteraard wel doet. Het gaat mij om de volgende passage:
Het feit alleen al dat hij stelt dat cultuur in het algemeen niet bestaat, is een keuze in de grote definitiekwestie rondom het begrip 'cultuur'. (Rondom de jaren vijftig van de vorige eeuw is er een onderzoek geweest, dat uitwees dat er in de literatuur tussen 1871 en 1950 zo'n 164 verschillende definities van het begrip te vinden waren). Hij stelt daarbij dat de definiering niet van relevant belang is voor de discussie. Ik ben dat niet met hem eens. Het is van groot belang de cultu(u)r(en) die tegenwoordig leven in beeld te krijgen, willen we daar als kerken op kunnen inspringen. En daarvoor is een gedegen definitiekeuze van groot belang. Ik wil daarin in de rest van mijn post een eerste keuze maken; ik wil mij gaan richting op de jeugdcultuur (waarbij ik, zoals u zult merken, weer heel ruim zal gaan spreken over dit begrip. Uw keuze hierin kan anders zijn, en wellicht dat u mij ook zult weerspreken op mijn begrippenkeuze, misschien dat dit ook een leuk onderdeel van de hele discussie kan worden).
Allereerst: waarom wil ik mij richten op de jeugdcultuur? Omdat ik van mening ben dat er voor de kerken kansen liggen in de huidige jeugdcultuur. Na de grootscheepse secularisering, die vooral vanuit de jaren '60 en '70 is begonnen in de generatie voor de onze, is er mijns inziens sprake van een bepaalde kentering. De jeugd is weliswaar afkerig van eenduidige waarheden (zo blijkt onder andere uit onderzoek van de EO onder jongeren, genaamd 'Generation Search'), maar is daarentegen ook op zoek. Op zoek naar het 'hogere', naar een godheid, naar godsdienst. Op zoek ook naar radicalisme, men wil zien dat de mensen keuzes maken, en dat ze die keuzes ook bewust maken. En dat is iets wat de kerk in het algemeen, maar wij als christenen in het bijzonder, kunnen bieden, aangezien wij redenen hebben om radicale keuzes te maken in het leven ('maar gij geheel anders').
Enfin, dit was natuurlijk maar een heel kort en beknopt betoogje. Ik ben benieuwd naar eventuele reacties.
rossatron schreef:
Misschien moet je het artikel van Van de Beek (nog) maar een keer lezen, want hij stelt juist dat de kerk helemaal niet zo moet inspringen op de cultuur. Reageer dus eerst op het artikel, anders vrees ik voor een vroegtijdige dood van deze discussie.
Het lijkt mij eerder logisch dat hij doelt op het 'iedereen te vriend houden', het niet te veel polariseren, waar hij tegen is. (Ik denk dat je oog vertroebeld wordt door jouw al dan niet terechte grieven tov van incidenten Klei, maar dit terzijde) Zn punt is lijkt me dat het Christelijk geloof juist heel erg intolerant is: er is maar één waarheid en dat is Christus, take it or leave it. Er is te weinig radicaliteit dus, naar buiten toe. Afzetten tegen de cultuur dmv liefdevolheid en de boodschap van verlossing (uit de geestelijke armoe van het postmoderne :)) is toch helemaal niet zo gek?
Ja, shame on us, maar het is toch nooit te laat om over nieuw te beginnen? Ik ben het met je eens dat je dat beter kunt doen door je in de wereld te begeven dan door je terug te trekken in je eigen bolwerken. Waarbij de kerk dan als thuisbasis fungeert van waaruit ''we" de wereld intrekken.
Sowieso vind ik jouw woordkeuze in deze niet erg bevorderend voor discussie, wellicht dat het verstandig is daar voortaan goed op te letten om iemands bijdrage aan een discussie niet zonder meer weg te schrijven. Daarnaast raad ik je aan het artikel nog eens grondig te lezen. Hij stelt absoluut niet dat de kerk niet moet inspringen op de huidige cultuur, hij stelt alleen dat de kerk zich niet moet aanpassen aan de huidige cultuur. Een groot verschil. Kijk maar eens naar de volgende passage:
Ik ben benieuwd hoe jij jouw interpretatie van het artikel nog boven water kunt houden.
Van de Beek schreef:
Eerste zin van het artikel. In wezen heb je natuurlijk wel gelijk met je onderscheid tussen aanpassen en inspringen. Het gaat er echter om wat je ervan vindt. Bijvoorbeeld van Van de Beek's doemscenario voor de evangelicals.
Als mijn woordgebruik wat te scherp overkwam dan spijt mij dat. Het gaat me erom dat mensen niet meteen komen aandragen met eigen stokpaardjes, maar reageren op het artikel. Vanaf nu dan.
Ik ben het met van de Beek eens dat we in de vormen niet aantrekkelijk voor de wereld hoeven te zijn. Het gaat er in de eredienst voor God niet om dat we anderen plezieren, maar dat we God plezieren, dat we er voor Hem zijn. En dan is het helemaal niet interessant welke liedjes je zingt, welke instrumenten er voor in de kerk staan of zelfs maar of je geliefde dominee daar wel staat. Dan gaat het om je hart. Om gefocussed zijn op Hem, niet alleen in de zondagse eredienst, maar alle dagen van de week.
Onze aantrekkelijkheid voor de wereld moet dus niet liggen in de vormen, maar dat wil niet zeggen dat we niet aantrekkelijk kunnen zijn voor de wereld. We hebben wat te bieden, omdat Christus ons wat geboden heeft. En dat is werken, met je handen bezig zijn, mensen in hun nood opzoeken, zoals Christus, die de zwakkeren in de samenleving weer hoop gaf, niet door Zijn Woord, maar ten eerste door Zijn handelen.
De tijd is mij momenteel te kort om heel diep op deze materie in te gaan, wellicht later.
Ik denk dat het nog wel meevalt op dat punt. Het gaat hier om de intolerantie van het christelijk geloof. Ik denk dat iedereen beseft, dat als je christen bent je moeilijk kunt zeggen: "maar er zijn natuurlijk ook andere meningen en die mogen er ook zijn en kunnen best juist zijn". Wellicht dat juist het radicale in onze boodschap mensen kan aantrekken. Natuurlijk hangt het er dan wel vanaf hoe je de boodschap overbrengt. Gisteren heb ik met een aantal mensen in een bepaalde context het nog even gehad over evangelisatie (of ook: extern kerk zijn). Mijn mening is dat je niets bereikt met tegen mensen zeggen: "Christus is ook voor jou gestorven, Hij wil ook jouw zonden vergeven". Hoewel de boodschap absoluut waar is, bereik je er de mensen niet mee, je raakt ze niet in hun hart, juist waar het wel nodig is.
[quote:"Vriend Klei"]Zonder een tittel of jota aan de boodschap te willen afdoen lijkt het mij verstandiger om je te profileren op punten waar de wereld nu om roept.[/quote]
Hier kan ik mij dan erg in vinden. Het is goed dat mensen graag de straat op willen om de blijde boodschap te vertellen. Maar wat schiet een oude vrouw, die vereenzaamt achter haar (spreekwoordelijke) geraniums nu feitelijk op met de boodschap dat Jezus van haar houdt, als de mensen die Jezus prediken hier niets van laten zien? En wat schiet een alleenstaande moeder, die van de bijstand haarzelf en haar kinderen moet onderhouden, op met de boodschap, dat Jezus de arme mensen opzocht, als Zijn huidige volgelingen hier niets van laten zien? En daarin kan de kerk enorm veel betekenen. Radicaliteit, niet alleen in de boodschap, maar juist ook in de uitvoering naar binnen en buiten toe.
Tolerantie is een beetje een dubbelzinnig begrip en roept bij sommige mensen veel negatieve associaties op. Ik versta onder tolerantie in ieder geval niet onverschilligheid. Een keuze maken vind ik ook belangrijk alleen hoop ik wel dat het een weloverwogen keuze is waar is over nagedacht of waar je voor je gevoel helemaal achter staat. Niet een keuze die je maakt omdat het moet.
Nog een argument dat ik niet heb genoemd: ik vind het heel belangrijk dat je je als christen kunt inleven in niet-christelijke mensen. Wanneer je je opsluit in je eigen zuil, eigenlijk alleen omgaat met mensen die in hetzelfde discours spreken en alleen (orthodox-)christelijke kranten, tijdschriften en boeken leest dan ben je daar volgens mij niet heel erg mee bezig.
vriend klei, je citeert hier waarachtig de apocriefe B-Bundel.
catherine keyl zegt vandaag in het ND dat ze gek wordt van mensen die vragen of ze 'al' tot geloof gekomen is. nu ben ik van mening dat zij zich wel eens wat op een aanstellerige manier tegen van alles en nog wat afzet, maar het bevestigt wel het punt van vriend klei. verder vertelt zij nog van de groep christenen die haar een fantastische verassing beloofde, wat iets bleek te zijn waar zij als niet-gelovige geen moer mee te maken wilde hebben.
probleem is dat bij het christelijk geloof, zoals bij alle, wat ik voor het gemak, vergeef me de term, denksystemen noem, er onderscheid gemaakt moet worden tussen interne en externe logica. wij christenen hebben ons deze manier van denken eigen gemaakt, en zien er nu ook de logica van in. de veelgemaakte denkfout is dat wanneer wij deze interne logica maar goed weten uit te leggen aan buitenstaanders, zij wel gek moeten zijn om dan dit denken niet over te nemen. dat leidt dus tot dit soort misverstanden. wel beschouwt slaat het nergens op wat wij geloven, dus die pretentie kunnen we laten varen. waar het dan op aankomt is inderdaad inlevingsvermogen, geduld, luisteren, gebed, etc.
Inderdaad. Meer inlevingsvermogen en meer bescheidenheid dus. Eendje, je slaat de spijker helemaal op z'n kop.
Ik snap nog steeds jouw aversie niet tegen zogenoemde verzuiling. De echte verzuiling ligt inmiddels al lang en breed achter ons, er zijn alleen allerlei christelijke organisaties overgebleven. Let wel: christelijke, terwijl dus in de verzuiling dat christelijke ook weer onderverdeeld was. Dat is aan het verdwijnen, en wat overblijft zijn een aantal sterke christelijke organisaties. Een goede zaak, want dat leert je als christen middenin de wereld te staan. Wat ik wel in Pjotr's spreken zie, is de interne gerichtheid in de eigen gemeente. Maar wat daar mis mee is, weet ik ook niet. Het gaat er alleen om dat die interne gerichtheid wat effectiever moet, om meer uitstraling naar buiten te hebben. We kunnen pas extern gericht zijn als er eerst een Open Deur is...
Ik heb geen zin een welles-nietes discussie. Ik zal de situatie wel ietwat anders inschatten dan jij en leg daarom andere accenten. Veel organisaties die zich christelijk noemen zijn eigenlijk gewoon nog gereformeerd als het Nederlands Dagblad en de ChristenUnie waar weliswaar wat ruimte is voor evangelicalisme maar geen ruimte is voor katholicisme en een beetje vrijzinnigheid.
De vrijgemaakte zuil bestaat misschien niet meer maar er zijn volgens mij alleen wat kerkmuren afgebroken. De muur tussen het christelijke wereldje en de gewone wereld is er nog steeds en is heel hoog. Hoewel ik niet tegen christelijke organisaties an sich ben en weet dat sommige goed werk verrichten (ik denk dan met name aan de organisaties die zich inzetten voor de derde wereld) bestaat er wel altijd het gevaar dat ze contact met de werkelijkheid kwijtraken omdat, zoals Canard al zei, vooral intern discussieren en de christelijke boodschap niet goed weten te vertalen.
[quote="Rossatron]Mijn mening is dat je niets bereikt met tegen mensen zeggen: "Christus is ook voor jou gestorven, Hij wil ook jouw zonden vergeven". Hoewel de boodschap absoluut waar is, bereik je er de mensen niet mee, je raakt ze niet in hun hart, juist waar het wel nodig is.[/quote]
Vaak is het zo als mensen op grote groepen duiden en abstracties maken deze voor zichzelf gelden.
Ik probeer je hier niet mee te schofferen en al helemaal niet je geloof in te twijfel te trekken (mij verlette). Ik vind echt dat je je post moet nuanceren. Een goddelijke brengt met zich mee dat deze zichzelf kan uitleggen. Doe Goddelijke waarheid is het offer van Jezus. De plasticiteit die jij hier op tafel gooit is misschien niet het meest aansprekend.
De voorbeelden die jij noemt over de bijstandsmoeder en de verpieterende vrouw achter de geraniums illustreren het onvermogen in je post om het probleem juist te adresseren. Hier gaat het om situaties waarin mensen leven, sterker is misschien slachtoffers van de orkanen in Haïto die echt direct hulp nodig hebben, en waar volgens jou een vermeende plicht ligt voor Christenen. Waar jij over praat is niet de boodschap. Dat mis ik. Het leven vanuit die werkelijkheid is wat je als christen doet. Op het moment dat je gaat spreken over de vraag hoe je over komt en hoe je wil bijdragen aan anderen schiet je tekort. Dan denk ik dat de interne gerichtheid juist goed kan zijn, maar dan in de zin dat deze gerichtheid naar jezelf toe moet zijn.
Je bedoelt dus min of meer preken voor eigen parochie. Ik denk dat het voor dergelijke organisaties ook helemaal niet makkelijk is om zich meer buiten te laten zien. Ik weet dat veel organisaties (zoals bijvoorbeeld de christenunie) dat wel proberen, maar het is natuurlijk wel moeilijk. Eigenlijk een heel simpele reden voor: als je erop vertrouwt dat jouw keuze voor het gereformeerde goed is, zal dat ook blijken in de keuze voor diverse organisaties. Dan ben je blij dat er een gereformeerde politieke partij en krant (dubieus geval) zijn. Anderzijds; als die organisaties denken dat ze het zo bij het rechte eind hebben, zal het een principekwestie worden om andere gezindten een kans te geven.
Maar de discussie gaat over de kerken: hoe transparant zijn onze kerkmuren, hoe open onze deuren? Ik denk dat de moeilijkheid daarbij is dat er intern vaak veel aan de hand is. Denk aan de laatste kerkscheuring, aan de ontwikkelingen in gemeentes als Kampen-Noord. Dan kun je als gemeente wel driftig gaan evangeliseren, maar daar heeft de versbakken christen wiens zieltje je gered hebt niets aan. Want die komt in een zooitje terecht.
Ik weet niet precies op wie je reageerde. Ik zeg: de vraag of je open deuren zou moeten hebben als kerk, gaat voorbij aan de vraag hoe het met de interne huishouding is gesteld. En dan denk ik niet aan de problemen in gemeentes, maar aan hoe het met je zelf is gesteld. Die interne gerichtheid moet volgens mij de basis zijn.
Hoe bedoel je dat precies? Zou je dat verder kunnen uitwerken?