"Religie heeft geen alleenrecht op moraal"

De religie heeft geen alleenrecht op moraal
door Boris van der Ham
DEN HAAG - In de Tweede Kamer werd woensdag gedebatteerd over de vrijheid van meningsuiting. Aanleiding voor dit debat vormde een artikel dat minister Van Ardenne van Ontwikkelingssamenwerking schreef in de Yemen Times na de 'cartoon'-rellen. Volgens Boris van der Ham doet het commentaar van het Nederlands Dagblad van 23 maart geen recht aan de inbreng van 'verlichte' Kamerleden.
Voor een vrijzinnige partij als D66 is een pluriforme samenleving een groot goed. Mensen van alle gezindten, religies en opvattingen moeten zich hierin welkom voelen. Een van de smeermiddelen voor een dergelijke samenleving is de vrijheid van meningsuiting. Mensen moeten hierin zo min mogelijk worden beperkt. Natuurlijk kunnen de verschillen aan opvattingen botsen en kan er debat zijn, zelfs op het scherpst van de snede, zodat mensen elkaars opvattingen kunnen proeven, ervan kunnen leren, of ze kunnen aanscherpen.

Zowel op wetenschappelijk, religieus, sociaal-economisch als politiek gebied is vooruitgang altijd begonnen met individuen die de gangbare opinie ter discussie durfden te stellen. In 1509 opende Erasmus met zijn Lof der Zotheid een aanval op religieuze scherpslijpers. Galileo's ontdekking dat de aarde om de zon draaide, werd hem niet in dank afgenomen. Hij kreeg levenslang huisarrest. Toch was zijn aanval op de gevestigde opvattingen van belang.

In de jaren zestig van de vorige eeuw waren grote delen van de bevolking geschokt toen de feministische Dolle Mina's hun bh's publiekelijk verbrandden en leuzen als 'Baas in eigen buik' scandeerden. Hun optreden baande wél de weg voor een serieus debat over abortus en vrouwenrechten. Net zo prikkelend zijn heden ten dage de anti-abortusdemonstranten, die met schokkende foto's van geaborteerde foetussen rondlopen. Zij gebruiken deze methode om aan te geven dat abortus geen vanzelfsprekendheid mag zijn. Beide vormen dragen bij aan een volwassen debat over deze kwestie.

Natuurlijk zijn er ook mensen die misbruik maken van de vrijheid van meningsuiting door doelloos te schelden en te kwetsen. Die uitingen zullen in het publieke debat vanzelf uitdoven of worden tegengesproken. In het algemeen geldt dat door de diversiteit van meningen discussies vaak op een hoger plan worden getild. Voor de kwaliteit van de wetenschap, de samenleving en zelfs voor religieuze beleving is diversiteit van meningen belangrijk. Als mensen hun meningen niet meer durven te uiten uit angst voor geweld, dan zullen niet de beste ideeën overleven, maar de minst controversiële.

Openheid
Die openheid zou een gemeenschappelijke houding moeten zijn van zowel gelovigen als niet-gelovigen. Bij velen is die houding ook aanwezig. Daarom verzet ik me tegen de stelling van minister Van Ardenne dat er een scheidslijn loopt tussen mensen die niet geloven en mensen die dat wel doen. Daarmee miskent ze dat er ook onder gelovigen grote verschillen zijn.

Hoe verklaart zij dat heel veel moslims na de publicatie van de cartoons niet de straat op zijn gegaan? Hoe verklaart ze dat in Saudi-Arabië vrouwen totaal geen rechten hebben, met een beroep op de Koran, terwijl er, met een beroep op dezelfde Koran, in New York vrouwelijke imams zijn? Hoe verklaart ze dat binnen het christendom de paus het nog steeds verbiedt dat vrouwen in het ambt treden, maar dat de Remonstranten en Doopsgezinden in de jaren twintig van de vorige eeuw al vrouwelijke dominees toelieten? De ene vrijzinnige christen staat toe dat homo's mogen trouwen, terwijl andere christenen 'de ander' dat recht ontzeggen.

Het ene individu staat open voor andere meningen, het andere niet. Dat is naar mijn mening de werkelijke botsing en die loopt dwars door religies en levensbeschouwingen heen.

Verscheidenheid
Jonathan Sacks, opperrabbi van de United Hebrew Congregations of The Commonwealth, wees in zijn boek The Dignity of Difference op de noodzaak van een open houding naar elkaar. Hij schreef: ,,De test van het geloof is of ik ruimte kan maken voor verscheidenheid. Kan ik Gods aangezicht zien in iemand die niet op mij lijkt, wiens taal, geloof, idealen verschillend zijn van die van mij? Als ik dat niet kan, dan wil ik dat God op mij lijkt, in plaats van dat ik naar zijn voorbeeld leef. (...) Verscheidenheid is een vorm van hoop, want het is gegrond op het besef dat vanwege onze verscheidenheid, wij allen iets unieks kunnen bijdragen aan het gezamenlijke project waar we deel van uitmaken.''

Deze fraaie tekst geeft ook duidelijk aan dat de door de minister geschetste tegenstelling tussen seculier en niet seculier vals is.

De minister stelt in haar artikel dat het ,,een onomstotelijk feit is dat culturen en religies de voornaamste bindende factoren van onze tijd zijn: de twintigste eeuw was een tijdperk van ideologieën, de eenentwintigste eeuw wordt een tijdperk van identiteit''. Natuurlijk kan religie ook een samenbindend element zijn en inspiratie bieden. Maar ze doet net alsof religie de enige vorm is waaraan je identiteit kunt ontlenen. Mensen kunnen hun identiteit ook aan andere zaken ontlenen. Aan muziek, aan literatuur en ook aan vrijzinnige denkers. Ik word bijvoorbeeld warm als ik teksten van de Engelse sociaal-liberaal John Stuart Mill lees. Religie heeft niet het alleenrecht op de moraal. Er zijn meer inspiratiebronnen. Juist de diversiteit aan inspiratiebronnen maakt onze samenleving zo rijk.

Boris van der Ham is lid van de Tweede Kamer voor D66.